نقش بیولوژیکی مواد معدنی در دام طیور:
کلسیم و فسفر
کلسیم و فسفر از عناصری هستند که جذب و متابولیسم آن ها ارتباط نزدیکی با یکدیگر دارند. حدود 99 در صد کلسیم و ۸۰ درصد فسفر بدن دام و طیور عمدتا به صورت هیدروکسی فسفات کلسیم در ساختمان استخوان ها وجود دارد . علاوه بر این کلسیم به صورت کربنات کلسیم از ترکیبات اصلی ساختمان پوسته تخم مرغ می باشد و مقدار کلسیم مورد نیاز دام در دوران آبستنی و هنگام زایمان دستخوش تغییرات و نوسانات خاصی می شود. به طوری که تنظیم کلسیم و فسفر خوراک بر آب متابولیسم این دو عنصر در این دوره بسیار حایز اهمیت می باشد. یون کلسیم در تحریک سلول های عصبی و انتقال پیام های عصبی – عضلاتی و انقباض عضلات نقش موثری دارد ،علاوه بر این کلسیم در فعالیت آنزیم ترمبو کیناز که از عوامل انعقاد خون می باشد اهمیت دارد. فسفر عنصری است که در تمام اعمال حیاتی بدن دخالت دارد . این عنصر در انتقال و ذخیره انرژی نقش اساسی داشته و به همراه کلسیم قسمت اصلی بافت های استخوان و دندان را تشکیل میدهد. فسفر در متابولیسم پروتیین و تبادلات انرژی داخل سلول به صورت ADP و ATP که از منابع اصلی انرژی تمام فعالیت های سلولی است دخالت و نقش مستقیم دارد و در ساختمان اسیدهای نوکلیک و بعضی از کوآنزیم ها وجود دارد. این عنصر در ساختمان غشای سلولی ( فسفو لیپیدها ) حضور مستقیم دارد. کمبود فسفر در دام ها موجب بروز ضعف کاهش تولید ( به ذلیل کاهش انرژی و کاهش جذب مواد غذایی) کاهش رشد و اختلال در متابولیسم بافت استخوانی می شود . بنا بر این فسفر عنصری است که علاوه بر شرکت در ساختمان بعضی پروتیین ها ، کو آنزیم ها و تعادل اسید و باز ، فرایند های بیوشیمیایی از قبیل انتقال انرژی و سوخت و ساز کربوهیدرات ها را هم بر عهده دارد . جذب فسفر در دستگاه گوارش ارتباط مستقیم با جذب و میزان کلسیم موجود در جیره غذایی دارد. علاوه بر این وجود ویتامین D3که از عوامل مهم جذب کلسیم به شمار میرود بر جذب فسفر نیز موثر می باشد . کمبود کلسیم در جیره غذایی دام و طیور موجب کاهش ذخایر این دو عنصر در استخوانها شده که مهمترین علایم بالینی آن نرمی استخوان در دام های جوان که تحت عنوان ریکتز و در دام های بالغ تحت عنوان استومالاسی نامیده می شود و در حیوانات بالغ منجر به پوکی استخوان یا استپ به روز می شود و کمبود فسفر نیز به دلیل نقش موثری که این عنصر در واکنش های متابولیسمی دارد موجب کاهش رشد و تولید خواهد شد. این دو عنصر به صورت مشترک در متابولیسم به خصوص در ایجاد و تشکیل بافت استخوانی دخالت دارند . فسفر به همراه کلسیم با ایجاد فسفات کلسیم ماده معدنی استخوان را تشکیل میدهند. علاوه بر این فسفر در متابولیسم مواد چربی و قندی دخالت داشته و جزو اجزای تشکیل دهنده اسید نوکلییک بوده و وجود آن برای فعالیت چندین آنزیم لازم است . فسفر در انتقال کلسیم برای ساختن پوسته تخم مرغ دخالت داشته و کلسیم نیز در ایجاد استخوان و تولید پوسته تخم مرغ نقش اساسی دارد. کلسیم جهت انعقاد خون نیز لازم بوده و همراه با سدیم و پتاسیم برای ضربان طبیعی قلب و تعادل PH مایعات بدن ضروری است.
نسبت مناسب بین این دو عنصر در جیره اهمیت بیشتری نسبت به مقدار هر یک از آن ها به تنهایی دارد . این نسبت در جیره طیور در حال رشد 2 به 1 است و در طیور تخم گذار به 5/3 به 0.7 تغییر می یابد. هر گونه کمبود فسفر و کلسیم یا مناسب نبودن نسبت آن ها و همچنین کمبود ویتامین که در متابولیسم آن ها اهمیت دارد سبب بروز عوارض مهمی مثل نرمی استخوان ، نرمی پوسته تخم مرغ ، شکستگی استخوان ، فلجی ، سخت زایی در دام ، بیماری تب شیر یاهیپو کلسیمی بعد از زایمان و تلفات میشود . کلسیم فسفر در موارد خوراکی مورد استفاده در تغذیه طیور به خصوص در پودر ماهی و پودر گوشت به مقدار قابل توجهی وجود دارد معمولا نیازهای کلسیم و فسفر دام و طیور از جیره غذایی تامین نشده و نیاز به افزودن مکمل های فسفر و کلسیم وجود دارد .به ویژه در تک معده ای هایی که قسمت اعظم جیره آنها از غلات تشکیل شده است . فسفر موجود در غلات به صورت اسید فایتیک بوده که غیر قابل هضم و جذب است. همچنین عواملی نظیر سن ، مقدار مصرف خوراک و وجود آلومینیوم ، منیزیم و روده می تواند در قابلیت جذب فسفر اثر گذار باشد . با توجه به اهمیت فسفر در سلامت ،رشد و تولید دام و طیور و این ترکیبات فسفر جزو اقلام گران قیمت مکمل و خوراک محسوب میشوند تامین دقیق نیاز فسفر مورد نیاز دام و طیور از اهمیت به سزایی بر خوردار است با افزودن آنزیم فیتا به جیره امکان بهره برداری و جذب این عنصر از ترکیبات فیتاته فراهم می شود.
سدیم پتاسیم و کلر
این سه عنصر عمدتا دارای وظایف فیزیولوژیک مشترک بوده که به ویژه برای حفظ فشار اسمزی مایعات بدن و ایجاد تعادل اسید و باز در مایعات سلولی و بین سلولی موثر میباشند. سدیم و پتاسیم برای پولاریزاسیون غشای سلول ها ی عصبی و تحریک پذیری تارهای عضلانی ضروری بوده و ضمن حفظ پتانسیل غشای سلولی در انتقال مواد مغذی نیز نقش اساسی دارند. کلر نیز به عنوان کوآنزیم آلفا آمیلاز پانکراس در واکنش های آنزیمی مشارکت دارد و وجود آن برای تولید اسید کلریدریک دستگاه گوارش ضروری می باشد.
منیزیم
عنصری است که با کلسیم و فسفر رابطه متقابل دارد. منیزیم در داخل سلول به عنوان کوآنزیم های پرو تیاز در فعالیت های آنزیمی شرکت می کند. این عنصر در داخل سلول در آزاد شدن استیل کولین موثر می باشد و میزان تپلید استیل کولین در انتهای اعصاب کولینرژیک متاثر از منیزیم می باشد به طوری که در مواقع کاهش سطح سر می منیزیم ، میزان استیل کولین تولید شده در انتهای اعصاب و عضلات افزایش یافته و منجر به بروز انقباضات شدید عضلانی میشود . منیزیم در فعال نمودن آنزیم های فسفات ترانسفرازها ،دی کربو کسیلازها ، آسیل ترانسف ازها نقش و اهمیت دارد.
گوگرد
گوگرد در ساختمان پروتیین هایی که حاوی اسیدهای آمینه سیستین و متیونین می باشند ، وجود دارد . در نشخوار کنندگان میکروارگانیسم های شکمبه ، گوگرد موجود در سولفات ها را تبدیل به اسیدهای آمینه گوگرد دار می کنند . میزان نیاز گوسفند و بز به گوگرد به دلیل رشد پشم و کرک و مو از گاو بیشتر است.
آهن
آهن از اجزای تشکیل دهنده آنزیم های سیتو کروم اکسیداز، پر اکسیداز و بعضی از آنزیم هایی است که در سیستم تنفسی نقش دارند و کمبود ان باعث بروز اختلالات تنفسی پ کم خونی میشود . این عنصر در پروتیین سرم خون به نام ترانسفرین به عنوان ناقل وجود د ارد . فریتین ، پروتین شکل ذخیره آهن است که در کبد ، طحال ،کلیه و مغز استخوان وجود دارد .فریتین حاوی 20٪ آهن است
روی
عنصر روی تقریبا در تمامی بافت های بدن وجود دارد اما تراکم آن در پوست ، مو و پشم از سایر بافت ها بیشتر است . این عنصر نقش قابل توجهی در فعالیت سیستم آنزیمی بدن به ویژه کربنیک آنهیدراز، آبکالین فسفاتاز ، لاکتات دهید روژناز و کربوکسی پپتیداز پانکراس دارد. همچنین روی در تولید ، ذخیره و ترشح هورمون ها به ویژه انسولین ، سیستم ایمنی بدن و تعادل الکترولیت ها نقش مهمی دارد . کمبود آن موجب تاخیر رشد جوجه ها اختلالات و تورم مفاصل ، کاهش رشد پر ،پشم ،شکنندگی پشم و ضایعات جلدی می شود . از آنجایی که یکی از منابع نا خالصی فلزات سنگین سرب و آرسنیک ، اکسید روی است لذا اکسید روی باید از منابع نا خالصی فلزات سنگین سرب و آرسنیک ، اکسید روی باید از منابع معتبر تهیه شود.
مولیبدن
مولیبدن بخشی از آنزیم گزانتین اکسید از است که در متابولیسم پورین ها نقش دارد. بین دو عنصر مولیبدن و مس اثر آنتا گونیسم وجود دارد و افزایش مولیبدن سبب کاهش جذب مس می شود به همین علت افزودن مولیبدن به مکمل های معدنی توصیه نمی شود . مگر در موارد ی که جهت پیشگیری از مسمومیت با مس نیاز به این ماده وجود داشته باشد.
مس
مس عنصری است که در عمل خون سازی به همراه آهن نقش اساسی دارد و اگر چه مس جزء هموگلبین خون نمی باشد ، اما در برخی از پروتیین های پلاسما مانند سرو لو پلاسمین که در آزاد سازی آهن از سلول ها و انتقال آن به داخل پلاسما دخالت دارند ، یافت می شود کمبود آن قابلیت جذب اهن و آزاد سازی آن از بافت ها جهت ساخت هموگلوبین را مختل می نماید. عوارض اصلی که بر اثر کمبود مس مشاهده می شود شامل اختلال در سنتز هموگلوبین و کم خونی ، اختلال در فعالیت آنزیمی بدن ،تغییر رنگ مو و پشم ، کاهش باروری و اختلال در تولید مثل می باشد. از آنجایی که مس در آنزیم تیروزیناز حضور دارد و این آنزیم موجب تبدیل اسید آمینه تیروزین به رنگدانه سیاه ملانین می شود ، لذا در مواقع کمبود مس رنگ چشم تغییر می کند و شکنندگی و پیچش نامناسب پشم از علایم کمبود مس است.
سلنیوم
سلنیوم بخشی از ساختمان آنزیم گلوتاتیون پر اکسید از است که به همراه ویتامین نقش آنتی اکسیدان بیولوژیکی دارد و کمبود ان موجب آسیب پذیری غشای سلول ، دیستروفی عضلانی در عضلات مخطط و عضله قلب می شود که به بیماری عضله سفید معروف است ، ناتوانی های جنسی ، کاهش اشتها و آتروفی عضلات نیز از علایم مهم کمبود سلنیوم است . در طیور کمبود سلنیوم موجب آب آورد گی در زیر پوست ، کاهش جوجه در آوردی ، کاهش تولید تخم مرغ و کاهش رشد می شود.
ید
این عنصر با دخالت در ساختمان هورمون تیرویید در تنظیم متابولیسم بدن نقش اساسی دارد و کمبود آن موجب بزرگ شدن غده تیرویید ( گواتر) ضعف ، لاغری و کاهش رشد می شود.
منگنز
منگنز کو انزیم گلیکو سیل ترانسفر از است که در تشکیل موکوپلی ساکارید کندروایتین سولفات موجود در ساختمان بافت های غضروفی دخالت دارد ، کمبود منگنز در طیور باعث بروز بیماری پروزیس ، کاهش قابلیت جوجه در آوری و کاهش ضخامت پوسته تخم مرغ می شود. از آنجاییکه یکی از منابع ناخالصی فلزات سنگین سرب و آرسنیک ، اکسید منگنز است لذا اکسید منگنز باید از منابع معتبر تهیه شود .
کبالت
کبالت از اجزای ساختمانی ویتامین( B12 ) می باشد و کمبود آن به همراه اهن موجب کم خونی ، لاغری ، بی اشتهایی و کاهش تولید شیر می شود . سنتز ویتامین B12 توسط میکروارگانیسم های شکمبه مستلزم وجود کبالت در مکمل غذایی دام می باشد.
توجه : از آنجاییکه اکسید روی و اکسید منگنز یکی از منابع نا خالصی فلزات سنگین سرب و آرسنیک است لذا در انتخاب منبع خرید باید توجه لازم انجام شود . به جدول 17 فلزات سنگین مراجعه شود )
